เหรียญรัตนาภรณ์
The Royal Cypher Medal

                  เหรียญราชอิสริยาภรณ์สำหรับพระราชทาน เป็นบำเหน็จในพระองค์พระมหากษัตริย์

                  เหรียญรัตนาภรณ์ เป็นเหรียญส่วนพระองค์พระมหากษัตริย์ สำหรับพระราชทาน เป็นเครื่องหมาย ในพระมหากรุณา แล้วแต่จะทรงมีพระราชดำริเห็นสมควร ซึ่งมีประวัติการสถาปนา ดังต่อไปนี้

                  เหรียญรัตนาภรณ์นี้ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงสถาปนาขึ้นเมื่อปีมะเส็ง พ.ศ.๒๔๑๒ เดิมเรียกว่า "รจนาภรณ์" สำหรับพระราชทานเป็นบำเหน็จความชอบในพระองค์ และในการช่าง ชั้นที่ ๒ รองจากตราภัทราภรณ์ ครั้นตราพระราชบัญญัติเครื่องราชอิสริยาภรณ์เมื่อปีระกา จุลศักราช ๑๒๓๕ พ.ศ.๒๔๑๖ จึงเปลี่ยนนามเป็นรัตนาภรณ์ สำหรับพระราชทานเป็นบำเหน็จความชอบในพระองค์ และในการช่างเป็นชั้นที่ ๑ เหรียญบุษปมาลา เป็นชั้นที่ ๒

                  ครั้นเมื่อ ร.ศ.๑๒๐ พ.ศ.๒๔๔๔ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงปรารภถึง เจ้านาย และ ข้าราชการ ซึ่งตามเสด็จประพาสเกาะชวาในครั้งหลังไป ต้องลำบากกรากกรำ เมื่อช่วยกันรักษาพยาบาลสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ กรมขุนนครราชสีมา ซึ่งไปประชวรหนักอยู่เกือบเดือน จึงโปรดเกล้าฯ ให้คิดแบบอย่างสร้างเหรียญรัตนาภรณ์ขึ้นใหม่ และให้มีเป็น ๕ ขั้น เพื่อพระราชทานเป็นบำเหน็จความชอบ แก่ผู้ซึ่งได้โดยเสด็จในครั้งนั้น ทั้งฝ่ายหน้าและฝ่ายใน และพระราชทานแก่ผู้อื่นเป็นบำเหน็จความชอบอย่างอื่นต่อมา ครั้นต่อมาทรงสถาปนา เหรียญรัตนาภรณ์รัชกาลที่๔ ขึ้นอีกอย่างหนึ่ง ครั้นมาถึงในรัชกาลที่๖ รัชกาลที่๗ และรัชการปัจจุบัน ก็ได้ทรงสถาปนาเหรียญรัตนาภรณ์ขึ้นทุกรัชกาล

                  เหรียญรัตนาภรณ์ประจำแต่ละรัชกาลมีดังนี้
                  เหรียญรัตนาภรณ์รัชกาลที่ ๔      ใช้อักษรย่อว่า ม.ป.ร.
                  เหรียญรัตนาภรณ์รัชกาลที่ ๕     ใช้อักษรย่อว่า จ.ป.ร.
                  เหรียญรัตนาภรณ์รัชกาลที่ ๖     ใช้อักษรย่อว่า ว.ป.ร.
                  เหรียญรัตนาภรณ์รัชกาลที่ ๗     ใช้อักษรย่อว่า ป.ป.ร.
                  เหรียญรัตนาภรณ์รัชกาลที่ ๘     ใช้อักษรย่อว่า อ.ป.ร.
                  เหรียญรัตนาภรณ์รัชกาลที่ ๙     ใช้อักษรย่อว่า ภ.ป.ร.

                  การพระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์นั้น เป็นการพระราชทานตามพระราชอัธยาศัย

เหรียญรัตนาภรณ์รัชกาลที่ ๔
King Mongkut's Royal Cypher Medal (Rama IV)
                  พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ ให้สร้างเหรียญรัตนาภรณ์รัชกาลที่ ๔ ขึ้น เนื่องในวันครบรอบ ๑๐๐ ปี แห่งวันพระบรมราชสมภพของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อปีมะโรง ร.ศ.๑๒๓ ตามสุริยคติ ตรงกับวันที่ ๒๓ ตุลาคม ๒๔๔๗ สำหรับพระราชทาน พระบรมวงศานุวงศ์ และข้าราชการ ผู้เคยรับราชการในรัชกาลที่๔ หรือผู้ที่ได้เป็นสมาชิกของ เครื่องราชอิสริยาภรณ์นพรัตน์ราชวราภรณ์

                  เหรียญมีอักษรพระบรมนามาภิไธยย่อ "ม.ป.ร." อยู่ในวงพวงมาลาเป็นรูปวงกลม ห้อยกับแพรแถบสีเหลือง มีขอบสีแดงที่ขอบ กว้าง 3 เซนติเมตร มี 5 ชั้น

สำหรับพระราชทานฝ่ายหน้า(บุรุษ) ใช้ประดับที่อกเสื้อเบื้องซ้าย

สำหรับพระราชทานฝ่ายใน(สตรี) เหรียญห้อยกับแพรแถบ ผูกเป็นรูปแมลงปอ ใช้ประดับที่เสื้อหน้าบ่าซ้าย

ปัจจุบันเป็นเหรียญที่พ้นสมัยพระราชทาน

เหรียญนัตนาภรณ์ รัชกาลที่ ๔	เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ ๕ ฝ่ายใน	เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ ๕ ฝ่ายหน้า

เหรียญรัตนาภรณ์รัชกาลที่ ๕
King Chulalongkorn's Royal Cypher Medal (Rama V)

                  โปรดเกล้าฯให้สร้างเหรียญรัตนาภรณ์ขึ้น นับเป็นเหรียญรัตนาภรณ์ประจำรัชกาล ที่พระองค์สถาปนาขึ้นเป็นครั้งแรก มี ๕ ชั้น สำหรับพระราชทานเป็นบำเหน็จความชอบแก่พระบรมวงศานุวงศ์ และข้าราชการฝ่ายหน้าและฝ่ายใน ซึ่งได้ตามเสด็จประพาสชวา และช่วยกันถวายการรักษาพยาบาล สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ กรมขุนนครราชสีมา ซึ่งประชวรหนักอยู่เป็นเวลานาน และต่อมาก็ได้พระราชทานเหรียญนี้สำหรับเป็นควมชอบในกรณีต่างๆ แก่บุคคลอื่นๆด้วย

                  เหรียญมีอักษรพระบรมนามาภิไธยย่อ "จ.ป.ร." อยู่ในวงมาลาเป็นรูปวงรี ห้อยกับแพรเป็นริ้วสีขาวอยู่ในระหว่างกลางริ้ว สีแดง ๒ ข้าง กว้าง ๓.๕ เซนติเมตร

สำหรับพระราชทานฝ่ายหน้า(บุรุษ) ใช้ประดับที่อกเสื้อเบื้องซ้าย

สำหรับพระราชทานฝ่ายใน(สตรี) เหรียญห้อยกับแพรแถบ ผูกเป็นรูปแมลงปอ ใช้ประดับที่เสื้อหน้าบ่าซ้าย

ปัจจุบันเป็นเหรียญที่พ้นสมัยพระราชทาน

เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ ๖ ฝ่ายหน้า	เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ ๖ ฝ่ายใน

เหรียญรัตนาภรณ์รัชกาลที่ ๖
King Vajiravudh's Royal Cypher Medal (Rama VI)

                  โปรดเกล้าฯ ให้สร้างเหรียญรัตนาภรณ์ประจำรัชกาลของพระองค์ขึ้น เมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๓

                  เหรียญมีอักษรพระบรมนามาภิไธยย่อ "ว.ป.ร." อยู่ในวงมาลาเป็นรูปวงรี ห้อยกับแพรแถบสีเหลือง มีริ้วสีดำทั้ง ๒ ข้าง กว้าง ๓ เซนติเมตร

สำหรับพระราชทานฝ่ายหน้า(บุรุษ) ใช้ประดับที่อกเสื้อเบื้องซ้าย

สำหรับพระราชทานฝ่ายใน(สตรี) เหรียญห้อยกับแพรแถบ ผูกเป็นรูปแมลงปอ ใช้ประดับที่เสื้อหน้าบ่าซ้าย

ปัจจุบันเป็นเหรียญที่พ้นสมัยพระราชทาน

เหรียญรัตนาภรณ์รัชกาลที่ ๗
King Prajadhipok's Royal Cypher Medal (Rama VII)

                พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างเหรียญรัตนาภรณ์ประจำรัชกาลของพระองค์ขึ้น โดยได้ตรา "พระราชบัญญัติเหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ ๗ พุทธศักราช ๒๔๖๙"               

                  เหรียญมีอักษรพระบรมนามาภิไธยย่อ "ป.ป.ร." อยู่ในขอบวงรี สร่งหยิกแยงสี่แง่ ห้อยกับแพรแถบสีเหลือง มีริ้วสีเขียวสองข้าง กว้าง ๒.๓ เซนติเมตร

สำหรับพระราชทานฝ่ายหน้า(บุรุษ) ใช้ประดับที่อกเสื้อเบื้องซ้าย

สำหรับพระราชทานฝ่ายใน(สตรี) เหรียญห้อยกับแพรแถบ ผูกเป็นรูปแมลงปอ ใช้ประดับที่เสื้อหน้าบ่าซ้าย

ปัจจุบันเป็นเหรียญที่พ้นสมัยพระราชทาน

ป.ป.ร. ๓	ป.ป.ร. ๔	ป.ป.ร. ๔

อ.ป.ร. ๒	อ.ป.ร. ๓

เหรียญรัตนาภรณ์รัชกาลที่ ๘
King Ananda Mahidol's Royal Cypher Medal (Rama VIII)

                พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรอานันทมหิดลทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างเหรียญรัตนาภรณ์ประจำรัชกาลของพระองค์ขึ้น โดยได้ตรา"พระราชบัญญัติเหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ ๘ พุทธศักราช ๒๔๘๐"   

                  เหรียญมีอักษรพระบรมนามาภิไธยย่อ "อ.ป.ร." อยู่ในขอบวงกลม มีรัศมี และมีห่วงสำหรับร้อยแพรแถบข้างบน ทำด้วยทองคำ จนถึงชั้นที่ ๓ ส่วนชั้นที่ ๔ และชั้นที่๕ ห่วงทำด้วยเงินกาไหล่ทอง ห้อยกับแพรแถบสีเหลือง มีริ้วสีแดงสองข้าง กว้าง ๒.๓ เซนติเมตร

สำหรับพระราชทานฝ่ายหน้า(บุรุษ) ใช้ประดับที่อกเสื้อเบื้องซ้าย

สำหรับพระราชทานฝ่ายใน(สตรี) เหรียญห้อยกับแพรแถบ ผูกเป็นรูปแมลงปอ ใช้ประดับที่เสื้อหน้าบ่าซ้าย

ปัจจุบันเป็นเหรียญที่พ้นสมัยพระราชทาน

เหรียญรัตนาภรณ์รัชกาลที่ ๙
King Bhumibol Adulyadej's Royal Cypher Medal (Rama IX)

                พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างเหรียญรัตนาภรณ์ประจำรัชกาลของพระองค์ขึ้น สำหรับพระราชทานเป็นเครื่องหมายในพระมหากรุณาส่วนพระองค์ และได้ตรา"พระราชบัญญัติเหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ ๙ พุทธศักราช ๒๔๙๕" ขึ้น  

                  เหรียญมีอักษรพระบรมนามาภิไธยย่อ "ภ.ป.ร." อยู่ในขอบวงกลม มีรัศมี และมีห่วงทำด้วยทองคำ สำหรับห้อยกับแพรแถบกว้าง ๒๓ มิลลิเมตร พื้นสีเหลือง มีริ้วสีขาว ๒ข้าง

สำหรับพระราชทานฝ่ายหน้า(บุรุษ) ใช้ประดับที่อกเสื้อเบื้องซ้าย

สำหรับพระราชทานฝ่ายใน(สตรี) เหรียญห้อยกับแพรแถบ ผูกเป็นรูปแมลงปอ ใช้ประดับที่เสื้อหน้าบ่าซ้าย

ภ.ป.ร. ๑	ภ.ป.ร. ๒	ภ.ป.ร. ๓
ภ.ป.ร. ๔	ภ.ป.ร. ๕	ภ.ป.ร. ๕ ฝ่ายใน

การพระราชทาน และการเรียกคืน/ส่งคืน

๑. เหรียญนี้พระราชทานเป็นเครื่องหมายในพระมหากรุณาส่วนพระองค์ จะพระราชทานแก่ผู้ใดแล้วแต่จะทรงพระราชดำริเห็นสมควร
๒. พระราชทานเป็นสิทธิ แม้ผู้ได้รับพระราชทานล่วงลับไปแล้ว ก็ให้ตกทอดแก่ทายาท เพื่อรักษาไว้เป็นที่ระลึกในวงศ์ตระกูลสืบไป หากว่าทายาทปรารถนาจะเชิดชูเกียรติคุณ จะใช้แต่ดวงเหรียญร้อยสร้อยสวมคอ ก็พระราชทานพระบรมราชานุญาติให้ใช้ได้ แต่จะร้อยแพรแถบเอาไปใช้ประดับไม่ได้
๓. ผู้ได้รับพระราชทานเหรียญนี้ จะเขียนอักษรย่อไว้ท้ายชื่อ ก็ให้เขียนดังนี้
ผู้ได้รับพระราชทานเหรียญชั้นที่๑ ให้เขียนว่า ภ.ป.ร. ๑
ผู้ได้รับพระราชทานเหรียญชั้นที่๒ ให้เขียนว่า ภ.ป.ร. ๒
ผู้ได้รับพระราชทานเหรียญชั้นที่๓ ให้เขียนว่า ภ.ป.ร. ๓
ผู้ได้รับพระราชทานเหรียญชั้นที่๔ ให้เขียนว่า ภ.ป.ร. ๔
ผู้ได้รับพระราชทานเหรียญชั้นที่๕ ให้เขียนว่า ภ.ป.ร. ๕
๔. ผู้ได้รับพระราชทานเหรียญนี้ ให้มีประกาศนียบัตร ทรงลงพระปรมาภิไธย และประทับพระราชลัญจกรประจำพระองค์ เป็นสำคัญ
๕. ผู้ได้รับพระราชทานเหรียญดวงใหม่เลื่อนเป็นชั้นสูงขึ้นไป ต้องส่งเหรียญดวงเดิมคืน โดยส่งคืนที่สำนักราชเลขาธิการ ในพระบรมมหาราชวัง